Sự im lặng của các đấng bậc: Kẻ phá hoại âm thầm hay lời kêu gọi tỉnh thức cho Giáo Hội?

Sự im lặng của các đấng bậc: Kẻ phá hoại âm thầm hay lời kêu gọi tỉnh thức cho Giáo Hội?

Trong dòng chảy bất tận của lịch sử Giáo hội, từ những ngày đầu tiên khi các tông đồ rao giảng Tin Mừng đến thời đại hiện đại đầy biến động, Giáo hội luôn được ví như một thân cây vững chãi, với cội rễ là đức tin và cành lá là cộng đồng tín hữu. Thế nhưng, khi những cơn gió bão của bất hòa và chia rẽ thổi qua, ai sẽ là người đứng lên che chắn? Hôm nay, hơn bao giờ hết, chúng ta phải đối mặt với một thực tế phũ phàng: sự im lặng của những vị có trách nhiệm – các đấng bậc, các mục tử – trước những bức xúc thánh thiện của giáo dân. Những bức xúc ấy không phải là lời than vãn ích kỷ, mà là tiếng kêu từ trái tim trung thành, mong muốn Giáo hội trở nên trong sạch hơn, công bình hơn và gần gũi hơn với dân Chúa. Khi các đấng còn im lặng, sự chia rẽ cứ âm ỉ lan tỏa, phá nát nền tảng Giáo hội, và trách nhiệm thuộc về ai? Bài luận này sẽ khám phá sâu sắc vấn đề này, qua lăng kính thần học, lịch sử và xã hội, để kêu gọi một sự tỉnh thức cấp thiết: Hãy lên tiếng, đừng để im lặng trở thành đồng lõa với sự suy vong!

Trước hết, chúng ta cần hiểu rõ "bức xúc thánh thiện" là gì. Không phải mọi lời chỉ trích đều là thánh thiện; có những lời nói xuất phát từ ghen tị, ích kỷ hay hiểu lầm. Nhưng bức xúc thánh thiện là những lo lắng chính đáng, xuất phát từ tình yêu dành cho Giáo hội, được soi sáng bởi Lời Chúa và giáo huấn truyền thống. Đó có thể là nỗi đau trước những vụ bê bối lạm dụng tình dục trong hàng giáo sĩ, sự bất công trong quản lý tài chính giáo xứ, hay sự thờ ơ của lãnh đạo trước các vấn đề xã hội như nghèo đói, môi trường bị tàn phá, hoặc phân biệt đối xử trong cộng đồng tín hữu. Ở Việt Nam, một quốc gia với lịch sử Công giáo phong phú nhưng đầy thử thách, giáo dân thường bày tỏ bức xúc về việc một số linh mục sống xa hoa, không gần gũi với dân nghèo, hoặc im lặng trước các chính sách xã hội ảnh hưởng đến đời sống đức tin.

Kinh Thánh dạy chúng ta rằng Giáo hội là "thân thể Chúa Kitô" (1Cr 12:27), nơi mọi thành viên đều có vai trò quan trọng. Giáo dân không phải là những "con chiên thụ động" mà là những người đồng hành trong sứ mệnh cứu độ. Thánh Phaolô đã viết: "Anh em hãy khích lệ nhau, và xây dựng cho nhau" (1Tx 5:11). Khi giáo dân lên tiếng về những bất cập, họ đang thực hiện vai trò ngôn sứ của mình, giống như các tiên tri Cựu Ước đã cảnh báo dân Israel về sự bất trung. Trong lịch sử, chúng ta thấy những ví dụ như Thánh Catherine of Siena, một nữ tu sĩ thế kỷ 14, đã dũng cảm viết thư cho Giáo hoàng Gregory XI, kêu gọi ngài trở về Roma và cải cách Giáo hội. Bà không im lặng trước sự suy đồi, và lời kêu gọi ấy đã góp phần thay đổi lịch sử. Ngày nay, ở Việt Nam, các phong trào giáo dân như các nhóm cầu nguyện hoặc diễn đàn trực tuyến thường bày tỏ bức xúc về việc Giáo hội đôi khi quá hình thức, thiếu minh bạch trong quản lý, dẫn đến mất lòng tin từ thế hệ trẻ. Những bức xúc này là thánh thiện vì chúng nhằm xây dựng, không phải phá hoại; chúng là tiếng kêu từ trái tim Giáo hội, mong muốn Giáo hội trở nên "hoàn hảo như Cha trên trời là Đấng hoàn hảo" (Mt 5:48).

Tuy nhiên, vấn đề lớn nhất là khi những bức xúc ấy gặp phải bức tường im lặng từ các đấng bậc. Im lặng không phải lúc nào cũng là vàng; đôi khi nó là sự hèn nhát, là cách tránh né trách nhiệm. Như lời của Martin Luther King Jr.: "Sự im lặng của những người tốt là điều nguy hiểm nhất". Trong bối cảnh Giáo hội, im lặng trước bức xúc thánh thiện là phản bội lại chính sứ mệnh mục tử: "Ta đến để chiên được sống và sống dồi dào" (Ga 10:10). Nếu các đấng bậc không lắng nghe, không đối thoại, thì giáo dân sẽ cảm thấy bị bỏ rơi, dẫn đến sự xa cách và cuối cùng là chia rẽ.

Khi các đấng bậc im lặng, hậu quả không chỉ dừng lại ở mức độ cá nhân mà lan tỏa như một cơn bão ngầm, phá hủy nền tảng Giáo hội. Đầu tiên là sự chia rẽ nội bộ. Giáo hội được xây dựng trên sự hiệp nhất: "Để tất cả nên một" (Ga 17:21). Thế nhưng, khi bức xúc không được giải quyết, chúng tích tụ như lửa âm ỉ dưới lớp tro. Ở một số giáo xứ Việt Nam, chúng ta chứng kiến cảnh giáo dân chia thành phe phái: một bên trung thành mù quáng với linh mục, bên kia bất mãn và rời bỏ. Điều này dẫn đến bất hòa, nơi mà thay vì cầu nguyện chung, mọi người lại thì thầm chỉ trích lẫn nhau. Lịch sử Giáo hội đầy rẫy những ví dụ: Phong trào Cải cách Tin lành thế kỷ 16 bắt nguồn từ sự im lặng của Giáo hội Công giáo trước những bất cập như bán ân xá và tham nhũng. Martin Luther ban đầu chỉ muốn cải cách, nhưng sự im lặng và đàn áp từ Vatican đã dẫn đến sự chia rẽ lớn lao, kéo dài hàng thế kỷ.

Thứ hai, bất hòa âm ỉ làm suy yếu sức sống Giáo hội. Khi giáo dân cảm thấy tiếng nói của mình không được lắng nghe, họ có thể rơi vào tuyệt vọng hoặc tìm kiếm "cứu cánh" ở nơi khác: các giáo phái mới, chủ nghĩa thế tục, hoặc thậm chí là vô thần. Theo một báo cáo của Vatican năm 2022, số lượng giáo dân rời bỏ Giáo hội ở châu Âu và châu Mỹ tăng vọt, với lý do chính là "sự thiếu minh bạch và không lắng nghe từ lãnh đạo". Ở Việt Nam, dù đức tin vẫn mạnh mẽ, nhưng thế hệ trẻ – những người tiếp xúc với mạng xã hội – ngày càng nghi ngờ Giáo hội nếu thấy các đấng bậc im lặng trước các vấn đề như lạm dụng quyền lực hoặc bất công xã hội. Sự bất hòa này không chỉ phá nát cộng đồng mà còn làm mờ nhạt sứ mệnh truyền giáo: Ai sẽ tin vào một Giáo hội nội bộ đầy chia rẽ?

Hơn nữa, sự im lặng còn tạo cơ hội cho những thế lực tiêu cực lợi dụng. Khi bức xúc không được giải quyết nội bộ, chúng có thể bị thổi phồng trên mạng xã hội, dẫn đến scandal công khai, làm tổn hại uy tín Giáo hội. Ví dụ, vụ bê bối lạm dụng tình dục ở Giáo hội Công giáo toàn cầu: Ban đầu, sự im lặng của các giám mục đã khiến vấn đề bùng nổ thành khủng hoảng, với hàng ngàn nạn nhân và mất lòng tin từ hàng triệu tín hữu. Trách nhiệm thuộc về ai? Không chỉ những kẻ phạm tội, mà còn những vị im lặng, che đậy để "bảo vệ hình ảnh Giáo hội". Như lời Chúa Giêsu: "Không có gì che giấu mà không bị lộ ra" (Mc 4:22). Sự im lặng cuối cùng chỉ làm mọi thứ tồi tệ hơn, phá nát Giáo hội từ bên trong.

Câu hỏi cốt lõi: Trách nhiệm thuộc về ai khi các đấng bậc im lặng? Câu trả lời rõ ràng: Chính các đấng bậc phải chịu trách nhiệm đầu tiên. Họ là những mục tử được Chúa ủy thác: "Hãy chăn dắt chiên của Thầy" (Ga 21:17). Giáo huấn Công đồng Vatican II nhấn mạnh rằng Giáo hội là "dân Chúa", nơi hàng giáo phẩm và giáo dân cùng chia sẻ trách nhiệm, nhưng lãnh đạo phải là người dẫn dắt, lắng nghe và hành động. Im lặng không phải là trung lập; nó là sự thoái thác trách nhiệm. Nhà thần học Karl Rahner từng viết: "Giáo hội không phải là một tổ chức hoàn hảo, nhưng là cộng đồng của những người tội lỗi đang tìm kiếm sự thánh thiện". Các đấng bậc, dù là linh mục, giám mục hay giáo hoàng, phải dũng cảm đối diện với sự thật, ngay cả khi điều đó có nghĩa là thừa nhận lỗi lầm.

Ở Việt Nam, với bối cảnh văn hóa coi trọng sự tôn kính lãnh đạo, các đấng bậc đôi khi rơi vào cạm bẫy của "quyền uy tuyệt đối", nghĩ rằng lắng nghe giáo dân là dấu hiệu yếu đuối. Nhưng Chúa Giêsu đã dạy ngược lại: Ngài lắng nghe dân chúng, chữa lành họ và thậm chí rửa chân cho môn đệ (Ga 13). Trách nhiệm của các đấng bậc là lên tiếng: Tổ chức đối thoại, cải cách nội bộ và minh bạch hóa. Nếu không, họ sẽ phải chịu trách nhiệm trước Chúa và lịch sử. Như lời tiên tri Êdêkien: "Khốn cho các mục tử chỉ biết chăn dắt chính mình" (Ed 34:2). Giáo dân cũng có phần trách nhiệm – phải lên tiếng một cách tôn trọng và xây dựng – nhưng gánh nặng chính thuộc về lãnh đạo, vì họ là những người được trao quyền.

Vậy, xin những vị có trách nhiệm hãy lên tiếng! Đừng im lặng trước những bức xúc thánh thiện nữa. Lên tiếng nghĩa là lắng nghe, đối thoại và hành động.Đức Giáo hoàng Francis đã kêu gọi một "Giáo hội hiệp hành", nơi lãnh đạo đi cùng dân Chúa, lắng nghe tiếng kêu của họ. Ở Việt Nam, chúng ta cần các hội nghị giáo phận nơi giáo dân có thể bày tỏ ý kiến, các chương trình minh bạch tài chính, và sự can đảm lên án bất công xã hội. Hãy noi gương Thánh Gioan Phaolô II, người đã xin lỗi vì những lỗi lầm lịch sử của Giáo hội, mở ra con đường hòa giải.

Lên tiếng không phải là dễ dàng; nó đòi hỏi can đảm, khiêm tốn và cầu nguyện. Nhưng nếu không, Giáo hội sẽ tiếp tục bị phá nát bởi chia rẽ. Hãy nhớ lời Thánh Augustinô: "Hy vọng có hai đứa con xinh đẹp: giận dữ trước những gì sai trái và can đảm để thay đổi chúng".

Lịch sử dạy chúng ta rằng sự im lặng luôn dẫn đến suy vong, nhưng lên tiếng mang lại tái sinh. Công đồng Vatican II là kết quả của việc lắng nghe bức xúc từ giáo dân và thần học gia, dẫn đến những cải cách vĩ đại. Ngày nay, các phong trào như Synod on Synodality của Giáo hoàng Francis đang khuyến khích đối thoại toàn cầu. Ở Việt Nam, dù có thách thức từ bối cảnh chính trị, Giáo hội có thể học hỏi từ các nước láng giềng như Philippines, nơi giáo dân và lãnh đạo cùng lên tiếng chống bất công.

Hy vọng nằm ở việc tỉnh thức: Giáo hội không phải là tòa nhà đá, mà là cộng đồng sống động. Khi các đấng bậc lên tiếng, chia rẽ sẽ tan biến, bất hòa sẽ nhường chỗ cho hiệp nhất.

Sự im lặng của các đấng bậc trước bức xúc thánh thiện là kẻ phá hoại âm thầm, dẫn đến chia rẽ và bất hòa phá nát Giáo hội. Trách nhiệm thuộc về họ, nhưng cũng là lời kêu gọi cho tất cả chúng ta. Xin hãy lên tiếng, vì chỉ có sự thật và đối thoại mới cứu vãn Giáo hội. Như lời Chúa: "Anh em sẽ biết sự thật, và sự thật sẽ giải phóng anh em" (Ga 8:32). Hãy để Giáo hội trở thành ngọn hải đăng hy vọng, không phải đống tro tàn của im lặng!

Lm. Anmai, CSsR